डॉ. प्राजक्ता दांडेकर-जैन कोरोनावर औषध शोधण्यासाठी जगभर संशोधन सुरू आहे. काही देशांनी संभाव्य औषधांच्या मानवावरील चाचण्यांना आरंभही केला आहे. सध्याच्या अपवादात्मक परिस्थितीत मानवांवरील या औषधांच्या चाचण्यांबद्दल फारसे कोणी आक्षेप घेतलेले नाहीत. परंतु सहसा मानवांवरील चाचण्या तर वगळाच; त्याआधी संभाव्य औषधांचा प्रयोग प्राण्यांवर केला जातो, त्यालाही प्राणिमित्रांची हरकत असते. प्राणिमित्र संघटना त्या विरुद्ध आवाज गेली काही वर्षे उठवू लागल्या आहेत. तसेच, मानवांवरील व प्राण्यांवरील तो प्रयोग खर्चिकपण असतो. काही वेळा असे होते, की एखादे औषध एखाद्या व्यक्तीला बरोबर लागू पडते, पण त्या औषधाने दुसऱ्या माणसाला त्रास होऊ शकतो. कारण प्रत्येक माणसाच्या पेशी वेगवेगळ्या असतात. या अशा अडचणी औषधांच्या चाचणी प्रयोगांमध्ये वारंवार येत असतात, त्यावर उपाय म्हणून एक नवीन तंत्रज्ञान वापरले जात आहे -'ऑर्गन ऑन चिप्स'. तसा प्रयोग करणारे जे मोजके संशोधक जगभर आहेत, त्यात एक आहेत डॉ.प्राजक्ता दांडेकर-जैन. प्राजक्ता यांचे पती डॉ.रत्नेश जैन हेदेखील त्याच क्षेत्रात संशोधन कार्य करतात. ते दाम्पत्य असिस्टंट प्रोफेसर म्हणून मुंबईच्या 'इन्स्टिटयूट ऑफ केमिकल टेक्नॉलॉजी'मध्ये कार्यरत आहे.
दांडेकर-जैन दांपत्य ज्या नवतंत्रात
कार्य करत आहे त्यात कॉम्प्युटरमध्ये जशा चिप्स वापरल्या जातात तशा
चिप्स वापरून, त्या चिपवर अवयव तयार केले जातात. औषधांचा प्रयोग
चिपवरील अवयवांवर केला जातो. ते अवयव मानवी
अवयवांशी मिळतेजुळते असतात. म्हणजे आता प्रयोगासाठी प्राण्यांचा वापर करणे आवश्यक
राहिलेले नाही. प्राजक्ता स्वतःदेखील प्रयोगशाळेत त्वचा,
रेटिना म्हणजे डोळ्यांचा पडदा, फुफ्फुसे हे
अवयव तयार करतात. त्या त्यांवर औषधांचे परिणाम काय व कसे होऊ शकतात हेच सांगतात. प्राजक्ता
औषधी कंपन्यांनी तयार केलेल्या औषधांची चाचणी याप्रकारे करत असतात. त्यांनी एक
बँडेज तयार केले आहे. ते बँडेज नेहमीच्या बँडेजपेक्षा जास्त उपयोगी असल्याचे सिद्ध
झाले आहे. डायबेटिसमुळे रेटीना खराब होतो हे सर्वांना माहित आहे. त्यावरील औषध
औषधी कंपन्या तयार करत आहेत. अशा औषधांची उपयुक्तता डॉ.प्राजक्ता त्यांच्या
प्रयोगशाळेत तपासण्याच्या कामात सध्या कार्यरत आहेत. त्या हे प्रयोग त्यांच्या
प्रयोगशाळेत तयार केलेल्या रेटिनावर करत आहेत.
'ऑर्गन ऑन चिप्स' या तंत्रातील प्रयोग
करत असताना त्यांना मानवी अवयवांचा ढाचा (Scaffold) बनवावा
लागतो. तो त्या स्वतःच्या प्रयोगशाळेत बनवतात. बांधकाम क्षेत्रात इमारतही Scaffold वर उभी राहते. ढाचा हे मानवी शरीरातील मोडलेले हाड जुळवण्यासाठी वापरले
जातो. त्या तसे नैसर्गिक Scaffold प्रयोगशाळेत तयार करतात. त्याचे
नैसर्गिक विघटनही होऊ शकते. त्यामुळे त्यांच्या प्रयोगांत निसर्गाची हानी होत
नाही. त्यांचे प्रयोग त्रिमितीय Spheroids तयार करून
त्यावर फुफ्फुस तयार करण्याचेही आहेत. त्यांचा लौकिक
एव्हाना जगभर पसरला आहे. अमेरिकेतील एका डेंटिस्टने तेथे बनवलेल्या Scaffold
ची चाचणी प्राजक्ता करून देतील का अशी विचारणा केली आहे हे
त्यांच्या ख्यातीचेच द्योतक होय.
ते आणि त्यांचे सहकारी यांचे प्रयोग आणखी
एका वेगळ्या दिशेने सुरु आहेत. औषधाच्या पेटंटची कालमर्यादा संपली, की त्या
औषधाच्या तोडीस तोड दुसरे औषध बाजारात आणण्यासाठी कंपन्या धडपडत असतात. पण पहिले
औषध तयार करताना कोणती संयुगे वापरली, किती
तापमानात ते औषध तयार केले गेले याची माहिती कंपन्यांना नसते. ते नवीन तयार होणारे
औषध जुन्या इतकेच गुणकारी असावे लागते. शिवाय, ते पहिल्या औषधापेक्षा स्वस्तही
असावे लागते. या प्रयत्नाला Biosimilar असे म्हणतात. ते काम
कठीण व किचकट असते. ते प्रयोग बऱ्याच वेळा फसतात. प्राजक्ता दांडेकर आणि त्यांचे
सहकारी या प्रयोगांतील अपयश कमी व्हावेत यासाठी प्रयत्नशील आहेत.
 |
| डॉ. प्राजक्ता दांडेकर-जैन आणि डॉ. रत्नेश जैन त्यांच्या प्रयोगशाळेत |
डॉ.प्राजक्ता दांडेकर-जैन pd.jain@ictmumbai.edu.in
विनीता
वेल्हाणकर यांचे एम ए पर्यंत शिक्षण झाले आहे. त्यांनी बँकेत तेहेतीस वर्षे नोकरी
केली आणि 2011 साली स्वेच्छानिवृत्ती पत्करली. त्यांचे पती चार्टर्ड अकाउंटट आहेत.
त्यांची मुलगी मानसी व तिचा परिवार अमेरिकेत आणि मुलगा अमेय व त्याची पत्नी लंडनला
वास्तव्यास आहेत. विनीता यांना वाचनाची आवड आहे. तसेच, त्यांचा शेअर मार्केटचाही अभ्यास आहे.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
डॉ.प्राजक्ता
दांडेकर-जैन यांची पुस्तके
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
){kind=link}
0 टिप्पण्या