किरणची कविता पोचली जगामध्ये (Kiran's Poetry Brings Funds to the Village)

किरण भावसार

किरण भावसार हे वडांगळी, तालुका सिन्नर (नाशिक) येथील रहिवासी आहेत. ते कवी-ललित लेखक आहेत. त्यांच्या 'शनिखालची चिंच' या ललित लेखाने चमत्कार घडवून आणला. ई-साहित्य प्रतिष्ठानने त्यांचे त्याच नावाचे पुस्तक प्रकाशित केले. ते इंग्लंडमधील सुधीर बर्वे यांनी वाचले. बर्वे त्या लेखाने प्रभावित झाले. त्यांनी किरण भावसार यांना कळवले, की "तू लिहिलेल्या चिंचेच्या झाडाची पिल्ले जर ठिकठिकाणी लावलीस तर किती झाडे तयार होतील!" किरण यांनी मधुकर गीते या मित्राच्या मदतीने दीडशे झाडे लावता येतील अशी जागा शोधली. झाडे लावण्याच्या कामास पंचवीस हजार रुपये खर्च अपेक्षित होता. किरण यांनी तसा मेसेज सुधीर बर्वे यांना पाठवला. बर्वे यांनी उलट मेसेजने एकवीस हजार रुपये पाठवले. किरण यांनी त्यानुसार मेंढी गावात ‘जयहिंद विकास संस्थे’च्या जागेवर चिंचेची झाडे लावली. ही किमया एका ललित लेखाने घडून आली.

          किरण भावसार यांनी लॉकडाऊनच्या काळात त्यांचे निफाड तालुक्यातील खेडलेझुंगे येथील संस्थाचालक मित्र रवींद्र गोरडे यांच्या सांगण्यावरून कोरोना जनजागृती संबंधी गीत लिहिले. गोरडे हे स्वतः संगीतकार असल्याने त्यांच्या शाळेतील विद्यार्थ्यांच्या मदतीने त्यांनी ते संगीतबद्ध केले. भावसार यांच्या त्या गीताचे बघता बघता एक गमतीदार पण प्रभावी व्हिडियोगीतच घडले. (सोबत व्हिडियो) 

          किरण भावसार यांना कथा, कविता, ललित लेखनाची आवड आहे. त्‍यांचा ‘मुळांवरची माती सांभाळताना’ हा कवितासंग्रह, ‘आठवणींची भरता शाळा’ व ‘शनिखालची चिंच’ हे दोन ललित लेखसंग्रह यांची ईबुक्स प्रसिद्ध झाली आहेत. ती तिन्ही पुस्तके जगभर पोचली. कॅलिफोर्निया-अमेरिका, इंग्लंड आणि विविध देशांतून किरण यांच्या कवितांवर इमेलव्दारे प्रतिक्रिया आल्या. ती तिन्ही पुस्तके ई-साहित्य प्रतिष्ठानने प्रसिद्ध केली आहेत. भावसार यांच्या ‘मुळांवरची माती...’ या कवितासंग्रहाला यशवंतराव चव्हाण मुक्त विद्यापीठाचा ‘विशाखा’ पुरस्कार प्राप्त झाला आहे. अहमदनगर येथील ‘इतिहास संशोधन मंडळा’च्या वतीने दिला जाणारा राज्यस्तरीय ‘कवी अनंत फंदी’ पुरस्कारही त्यांना मिळाला आहे. किरण भावसार यांच्या 'स्वप्नवेड्या पंखांसाठी' या बाल काव्यसंग्रहातील 'अदलाबदल' या कवितेला बालभारतीने 2019 साली दुसरीच्या 'खेळू करू शिकू' या पुस्तकात स्थान दिले आहे. त्या बडबड गीतावर चिमुकल्यांना अभिनयासह नृत्य सादरीकरणाचे धडे दिले जातात. भावसार हे बालभारतीच्या अभ्यासक्रमात स्थान मिळालेले सिन्नर तालुक्यातील पहिले साहित्यिक ठरले. ते पुस्तक बालभारतीने दहा भाषांत अनुवादित केल्यामुळे ती कविताही दहा भाषांत अनुवादित झाली. ती कविता अशी आहे, की

रंग रूपाची पक्षांनी अदलाबदल केली, याचे कपडे -त्याला मोठी धमाल झाली

बगळ्याचा डगला कावळ्याने घातला, पांढऱ्या शुभ्र अॅप्रनमध्ये डॉक्टरच वाटला!

मोराचा पिसारा कोंबड्याने पळवला, वजन कसले झेपते त्याला सारा मातीत मळवला

चिमणी बिचारी हिरमुसली तिचे कोणाशी जमेना करड्या पांढऱ्या रंगाविना तिला मुळी करमेना

            
          त्यांनी लहान मुलांसाठी लेखन 2017 पासून ठरवून सुरू केले. भावसार म्हणाले, "तसे लेखन करताना बालविश्वात स्वतःला घेऊन जावे लागते, लहान मूल व्हावे लागते". किरण भावसार यांची मुले त्यावेळी लहान होती. त्यांनी मुलांचा अभ्यास घेताना काही प्रयोग केले. त्यातूनही बालकवितांची निर्मिती झाली. उदाहरणार्थ च, प, ज, भ या अक्षरांशी खेळू लागले आणि अक्षरांच्या गमती जमती केल्या. उदाहरणार्थ -

'च' आणि 'प' दोघे आहेत खूप चपळ,

'च' चाले चटचट, 'प' पळे पटपट

'च' आणि 'प' चे पटत नाही फार

क करी 'कटकट' व ला वाटे 'वटवट'
  

या शब्दांतील अनुप्रास ऐकून मुलांना मजा वाटते. उदाहरणार्थ खारूताई कशी असते, ती कशी चालते, पळते -

खारूताई तुरूतुरू जातेस कोठे पळत एवढी कशी घाई तुला जरा नाही कळत

झरझर झाडावर चढत नको जाऊ पाय घसरून पडशील ना होईल मोठा बाऊ

गुबूगुबू खातेस अशी बरे दिसत नाही ठेवतील ना नावे लोक तुला वाटते का काही
  

भावसार यांच्या छोट्या मुलाचे नाव मोनू, त्याला विचारले, अरे आईस्क्रीमचा कोन पाहिजे का तुला? तर तो म्हणतो, "पाहिजे पण आईस्क्रीमचा कोन मोबाईलच्या टॉवरइतका मोठा पाहिजे". त्याला सर्व गोष्टी अतिशयोक्ती असलेल्या पाहिजे असतात. त्यावरून भावसार यांना सुचलेली ही कविता पहा.

आईस्क्रीमचा कोन हवा इतका मोठा त्याच्यापुढे वाटावा टॉवरसुध्दा छोटा

थंडगार लस्सी नळातून यावी ग्लासभरात जमेल कसं बादली भरून घ्यावी

आंब्याच्या झाडाला मँगो कुल्फी यावी झाडावरची तोडून वाटेल तेव्हा खावी

चोहीकडे सरबताचे पूर वाहत यावे बर्फ गोळे लालेलाल त्यावर तरंगावे

असं जर झालं तर किती मजा येईल उन्हाळ्याची सुट्टीही गारेगार होईल

          
त्यातून त्यांचे 'स्वप्नवेड्या पंखांसाठी', 'आपडी थापडी' आणि 'इरिंग मिरींग' हे तीन बालकवितासंग्रह छापील पुस्तक स्वरूपात प्रकाशित झाले. त्यांच्या कवितांना ठिकठिकाणी विविध पुरस्कार मिळाले आहेत. त्यांना त्यांची कवी म्हणून नासिक जिल्ह्यात ओळख झाल्यामुळे विविध शाळांत कार्यक्रमांसाठी बोलावले जाते. त्यांनी एक बाल कादंबरी लिहिली आहे. तीही प्रकाशनाच्या मार्गावर आहे. ते सांगतात, की त्यांच्या आजीच्या तोंडी म्हणींचा साठा होता, दर वाक्यागणिक तिच्या तोंडून म्हण बाहेर पडायची. त्या म्हणींचा त्यांच्यावर संस्कार झाला.

          त्यांनी आयटीआय झाल्यानंतर 'सकाळ' आणि 'लोकमत'मध्ये पत्रकारिता केली. त्यावेळी विविध संपादकांकडून भावसार यांच्यावर लेखनाचे, शिस्तीचे व वक्तशीरपणाचे संस्कार झाले असे ते म्हणतात. त्यांनी पत्रकारिता करताना वडांगळी गावातील महत्त्वाच्या गोष्टी प्रकाशात आणल्या. सतीदेवीच्या यात्रेत बंजारा समाजातील लोक येतात आणि बोकडबळी देतात ही कुप्रथा बंद करण्यासाठी प्रयत्न केले. त्याला वर्तमानपत्रातून प्रसिद्धी दिल्यामुळे गावकऱ्यांकडून विरोध झाला. त्यांच्या गावी जावयाची धिंड काढण्याची प्रथा आहे तिलाही त्यांनी वर्तमानपत्रात प्रसिद्धी दिली. भावसार हे उपक्रमशीलही आहेत. त्यांनी पाहिले, की गावात शिमग्याला चार म्हातारे लोकगीते म्हणतात, ती फक्त त्यांनाच येतात. त्यांच्यासोबतच्या इतरांना ती पाठ नाहीत. ती लोकगीते त्या म्हाताऱ्यांनंतर नष्ट होतील, त्यामुळे त्यांनी त्या गाण्यांचे मोठ्या परिश्रमाने पुस्तिका प्रसिद्ध केली व अलीकडे त्यांचे रेकॉर्डिंग करून घेतले. ती गीते गावातील पिढी वाचून/ध्वनिफीत ऐकून शिमग्याच्यावेळी म्हणते व अशाप्रकारे प्रथा साजरी केली जाते. टिप्‍परघाई - वडांगळी गावचा शिमगा या 'थिंक महाराष्ट्र'वरील लेखाच्या लिंकवरून ती गीते वाचता-ऐकता येतील. (सोबत व्हिडियो)

          ते नोकरीनिमित्त सिन्नर येथे स्थायिक आहेत. किरण दिवसभर यंत्राच्या गराडय़ात असत, ते मॅकेनिक होते. तशात त्यांना कविता सुचत. त्यांना 2013 साली गुणवंत कामगार पुरस्कार मिळालेला आहे. आता ते सरफेस एक्झिक्युटिव्ह आहेत. ते पती-पत्नी आणि दोन मुले असा त्यांचा परिवार आहे. त्यांना दोन भाऊ आहेत. ते दोघेही शिक्षक आहेत. त्यांचे आईवडील गावी छोट्या भावासोबत राहतात.

भावसार यांच्या मोठ्यांसाठी असलेल्या कवितांचे विषय कामगार आणि शेतकरी हे आहेत. त्यांचे दु:ख, त्यांच्या वेदना, त्यांची सामाजिक जाणीव यांचे प्रतिबिंब त्यांच्या कवितेत उमटले आहे. किरण यांच्या या कवितांसाठी सार्वजनिक वाचनालयाचा प्रतिष्ठेचा कवी गोविंद काव्य पुरस्कार त्यांना मिळाला आहे. त्यांनी मराठी साहित्याच्या प्रेमापोटी एमए मराठी केले आहे.

          भावसार यांना सामाजिक कार्याची आवड असून ते सिन्नर येथील ‘मंडळ साहित्य रसास्वाद’, ‘कामगार शक्ती फाउंडेशन’, मेंढी गावची ‘जयहिंद विकास संस्था’, महाराष्ट्र साहित्य परिषद आदी संस्थांशी संलग्न आहेत. ते 'सहारा व्यसन मुक्ती केंद्रा'त समुपदेशक म्हणूनही मार्गदर्शन करतात.  

          वडांगळीचे ‘दिग्विजय कला क्रीडा साहित्य केंद्र’ आणि गावातील वाचनालय यांच्या उभारणीत किरण यांचा महत्त्वपूर्ण सहभाग आहे. (सोबत व्हिडियो) ते वाचनालय त्यांच्या समवयस्क तरुणांनी सुरू केले. त्यासाठी डॉ.चतुर्भुजी राठी यांनी लाकडी कपाट दिले, ग्रामपंचायतीने जागा दिली. त्या वाचनालयासाठी कुसुमाग्रजांनी पुस्तके दिली होती. त्याचा किस्सा ते सांगताना म्हणाले, की त्यांच्या कानी आले, की कुसुमाग्रज त्यांच्याकडील पुस्तके वाचनालयांना देतात. एके दिवशी, मित्रमंडळींसोबत किरण भेट न ठरवता कुसुमाग्रजांच्या घरी गेले. त्यांनी त्यांच्यासमोर धडाधड आम्ही गावात किती चांगली कामे करत आहोत असे नाट्यपूर्णरीत्या सांगितले. कुसुमाग्रजांनी सर्व ऐकून घेतले आणि ते म्हणाले, "झाले तुमचे सांगून? हे बघा, पलंगाखाली जो गठ्ठा बांधलेला आहे तो उचला आणि पळा. पुस्तकांची यादी गेल्यांनतर बनवायची आणि पुस्तके मिळाल्याची पोच पाठवायची" असे त्यांनी बजावले. ते वाचनालय आजही सुरू आहे. त्यावेळी त्यांनी गावात वाचनालयाच्या माध्यमातून व्याख्याने, कविसंमेलने प्रत्येक महिन्याला आयोजित केली व गावकऱ्यांना भजन-कीर्तनाच्या पलीकडे काही वेगळे ऐकण्याची सवय लावली.         

           ते 'थिंक महाराष्ट्र डॉट कॉम'च्या 'नाशिक जिल्हा संस्कृतिवेध' मोहिमेत सहभागी झाले होते. त्यांनी तेथील यात्रा, प्रथा-परंपरा, कर्तृत्ववान व्यक्ती यांविषयी लेखन केले. ते म्हणतात, "थिंक महाराष्ट्रमुळे मला बऱ्याच गोष्टी शिकता आल्या. गावागावात कर्तबगार माणसे आहेत, त्यांची धडपड नोंदून ठेवावी ही दृष्टी मला 'थिंक महाराष्ट्र'मुळे लाभली". त्यांचे सध्या लॉकडाऊनच्या काळात सिन्नर तालुक्याच्या एका गावातील एका सामान्य कार्यकर्त्याच्या जीवनकार्यावर चरित्र लिहिण्याचे काम चालू आहे.

किरण भावसार 7757031933 kiran@advancedenzymes.com

- नितेश शिंदे 9323343406 info@thinkmaharashtra.com

नितेश शिंदे हे 'थिंक महाराष्ट्र डॉट कॉम' या वेबपोर्टलचे उपसंपादक आहेत. त्यांनी इंजिनीयरींगचे शिक्षण घेतले आहे. त्यांनी विविध सामाजिक विषयांवर 'स्ट्रीट प्ले' आणि 'लघुनाटके' लिहिली. त्यांचा विविध स्पर्धांमध्ये सहभाग असतो. त्यांना 'के. जे सोमय्या गोल्ड मेडलिस्ट बेस्ट स्टुंडट ऑफ द इयर' हा पुरस्कार मिळाला.

----------------------------------------------------------------------------------------------

किरण भावसार यांची पुस्तके