अगस्ती – श्रीकांत बोजेवार यांचा नवा डिटेक्टिव्ह नायक (Agasti - Shrikant Bojewar's new detective hero in Marathi literature)

 

ब्रिटिश रहस्यकथा लेखिका अगाथा ख्रिस्ती यांनी मिस मार्पल आणि हर्क्यूल पॉयरॉ अशा दोन स्वयंभू डिटेक्टिव पात्रांना रहस्यकथांच्या साहित्यविश्वात आणले. अर्ल स्टॅनली गार्डनर यांनी पेरी मेसन आणि पॉल ट्रेक वकील अशा दोघांना वकील आणि डिटेक्टिव म्हणून सादर केले. ऑर्थर कॉनन डॉयल यांनी शेरलॉक होम्स आणि डॉक्टर जॉन वॉट्सन या अजरामर व्यक्‍तींना कल्पनाविश्वातून साहित्य-सत्यात आणले. करमचंद या डिटेक्टिव हिंदी ‘सिरियल’ने त्याच नावाचा स्वयंभू इन्व्हेस्टिगेटर आणि ‘किट्टी’ या त्याच्या सहकारिणीला छोट्या पडद्यावर आणून प्रेक्षकांच्या छातीचा ठोका हलकेच चुकवला. सत्यजित रे यांच्यासारख्या मातब्बर चित्रपटकार-लेखकाने फेलुदा आणि तपेश ऊर्फ टोपशे या दोन विलक्षण पात्रांना बंगाली भाषेत आणून अवघ्या बंगाली सामाजिक-कौटुंबिक जीवनाचा भाग करून टाकले. महाराष्ट्र भूमीतील ‘अस्सल देशी’ आणि मराठी वळणाच्या बाबुराव अर्नाळकर यांनी दीड हजारांहून अधिक कथा-कादंबऱ्या लिहिल्या, पण लोकांच्या मनात अजूनही ठसले आहेत, ते त्यांचे धैर्यशील व कल्पक धनंजय-झुंजार आणि गुन्हेगारांच्या गुहेत घुसणारे!

श्रीकांत बोजेवार

आता आपल्या जवळचे पत्रकार-लेखक श्रीकांत बोजेवार यांनी आणलेला चलाख, कर्तबगार, चिकित्सक, धडाडीचा, बुद्धिमान आणि सर्वज्ञ-सदृश असाच एक अगस्ती नावाचा डिटेक्टिव चित्तथरारक व गुन्हेगारी विश्वात लीलया वावरतो आणि तितक्‍याच सहजतेने ग्लॅमर-सेलिब्रिटी जगात मिसळून जातो. त्याचा सहकारी आहे वसंतराव इंगळे. परंतु तो सहकारीही अगस्तीच्या जेम्स बाँडसदृश व्यक्तिमत्त्वाने पूर्ण भारावलेला आहे.

मराठी साहित्याचे एक दीपस्तंभ हरि नारायण आपटे यांनी सुमारे एकशेतीस वर्षांपूर्वी रहस्यकथेच्या आधुनिक अवताराला जन्म दिला असे रोहन प्रकाशनाने प्रसिद्ध केलेल्या तीन लघुकादंबर्‍यांच्या अर्पणपत्रिकेत श्रीकांत बोजेवार वाचकाला सांगतात. या एकशेतीस वर्षांत महाराष्ट्रात कित्येकांनी हा साहित्यप्रकार परिणामकारक रीत्या हाताळला आहे. अगदी रत्नाकर मतकरी, नारायण धारप ते गेल्या शतकातील नाथमाधव, गो.ना. दातार यांच्यापर्यंत. त्या सर्वांमध्ये द्रोणाचार्य होते बाबुराव अर्नाळकर ! पण बोजेवार यांनी त्यांच्या रहस्यकथा-त्रिकुटाला वेगळा बाज दिला आहे. सध्याचे बॉलिवूड आणि मॉडेलिंगने झगमगलेले तारांकित जीवन आणि पंचतारांकित रेस्टॉरंटमध्ये होणारी पैशांची व दारूची उधळण, श्रीमंत आणि धनदांडगे यांच्या आयुष्यातील मस्ती आणि मौज, त्यांच्या त्या धुंद जीवनशैलीला असलेले माफियांचे परिमाण, त्या माफियांचे अगदी झोपडपट्टीतील दादांबरोबरचे संबंध, खून-ब्लॅकमेल-दहशत-दादागिरी आणि बेभानपणे होणारा पिस्तुल-बंदुका, तलवारी-सुऱ्यांचा वापर या गोष्टी पाहता, समृद्ध जीवनही कवडीमोलाचे ठरावे आणि ती समृद्धीही बांडगुळी! तो पट त्यांच्या या लघुकादंबऱ्यांमधून उलगडताना बोजेवार यांची विलक्षण विनोदशैली आणि पात्रांच्या (व वाचकांच्या) फिरक्या घेण्याची त्यांची अफलातून धाटणी अशा रीतीने येते, की गुन्हेगारीच्या काळ्या गुहेत शिरूनही वाचकाला हलके हसण्याचा मोह आवरत नाही. किंबहुना जेम्स बाँड चित्रपटांप्रमाणे वाचकाला त्या खुनाखुनी, अपहरण यांसारख्या गोष्टीही चमचमणाऱ्या करमणुकविश्वात रमवतात!

एका व्यापक दृष्टिकोनातून सर्व वाङ्मय हे तसे रहस्यमयच असते! अगदी प्रेमकथा असो वा ऐतिहासिक कादंबरी, कौटुंबिक नाटक असो वा सामाजिक, राजकीय समस्याप्रधान चित्रपटकथा - रहस्य नसेल तर वाचक-प्रेक्षकांची उत्कंठा शेवटपर्यंत टिकणारच नाही, त्याच व्यापकतेचे विशाल वाङ्मयीन रूप म्हणजे रामायण आणि महाभारत. छोट्या पातळीवर अगदी सत्यनारायणी कथाही रहस्यमय असते- किंवा ‘टारझन’ आणि ‘जंगलबुक’मधील मोगलीचे विश्वही रहस्यमयच असते.

पण ‘रहस्यकथा’ म्हणून ओळखला जाणारा ‘जॉनर’ हा प्रामुख्याने गुन्हेगारीशी संबंधित. बहुतेक वेळा खून! गुन्हाअन्वेषणाची प्रक्रिया, गुन्ह्यामागे दडलेल्या व्यक्ती आणि शक्ती यांचा कुशलतेने केलेला शोध, तर्कशास्त्र आणि मानसशास्त्र यांचा सर्जनशील उपयोग करून केलेले गुन्ह्याचे-गुन्हेगाराचे विश्लेषण व संशोधन हे सर्व उत्कंठापूर्वक सादर केले की होते रहस्यकथा वा हेरकथा वा ‘मिस्टरी’! अलिकडे या ‘जॉनर’मध्ये सेक्स-व्हायोलन्स- कॉन्स्पिरसी हा त्रिकोण असतोच, अगदी हिचकॉक ते बाँड यांच्यापर्यंत सर्वांचा! बोजेवार यांनीही ती त्रिसूत्री बेमालूमपणे त्यांच्या तिन्ही कादंबर्‍यांमध्ये सफाईने विणली आहे. पहिली कादंबरी ‘हरवलेली दीड वर्ष’! या नावातही रहस्य आहे आणि कथानकातही. दुसरी कादंबरी ‘अंगठी 1820’ - नावावरून अंदाज येणार नाही, पण सुरुवात होता होताच वाचकही त्या अंगठीच्या शोधाला लागतो. तिसरी कादंबरी आहे ‘न्यूड पेन्टिंग @19’; पण ती कादंबरी नावावरून वाटते तितकी ‘पॉर्न’ नाही.

या तिन्ही कादंबर्‍यांचे कथानक थोडक्यात सांगताही येणार नाही -आणि सांगणेही अनुचित, अयोग्य! तसे पाहिले तर बोजेवार आहेत पत्रकार-संपादक. पत्रकाराला रोज काही प्रमाणात का होईना पण विविध रहस्यांचा शोध घ्यायचाच असतो. प्रत्येक दिवशीच्या वृत्तपत्रात ‘क्राइम पेट्रोल’सारख्या मालिकेला खाद्य पुरवणारे रहस्यमय काही ना काही असतेच. बोजेवार यांच्याकडे असणार्‍या लिहिण्याच्या हातखंड्यामुळे या कादंबर्‍यांमधून त्यांच्या ‘शोधपत्रकारितेचा’ही पुरावा पानोपानी मिळतो. ‘क्राइम पेट्रोल’वरून आठवले, अगस्तीच्या या तिन्ही कादंबऱ्यांमधून लहान लहान उत्तम मालिका होऊ शकतील. कथा तर तयार आहेतच आणि बोजेवार उत्तम पटकथाकारही आहेत!

(श्रीकांत बोजेवार यांच्या पुस्तकाची प्रस्तावना)

- कुमार केतकर 75066 85866 ketkarkumar@gmail.com

कुमार केतकर हे गेल्या पन्नास वर्षांच्या महाराष्ट्रातील प्रभावशाली व्यक्तिमत्त्व. त्यांनी ‘महाराष्ट्र टाईम्स’ ‘लोकमत’ व ‘लोकसत्ता’ या प्रमुख वृत्तपत्रांचे संपादकपद भूषवले. त्याबरोबर ‘दिव्य मराठी’ला आकार दिला. ते संपादक होण्याआधीची जवळजवळ दोन दशके इंग्रजी पत्रकारितेत (एकॉनॉमिक टाईम्स, संडे ऑब्झर्व्हर) होते. त्यांना 2000 साली पद्मश्री किताबाने गौरवण्यात आले. त्यांची महाराष्ट्रातून राज्यसभेवर काँग्रेस पक्षातर्फे 2018 साली निवड करण्यात आली. ते टेलिव्हिजनवरील चर्चांत नियमित सहभागी होत असतात.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------